“Vallende sterren’ in de herfst

Medio december is een rijke meteorenzwerm actief, genaamd Geminiden. Kort daarop verschijnen meteoren van een andere (kleine) zwerm: de Ursiden.
Meteoren, ook wel ‘vallende sterren’ genoemd, zijn met het blote oog te zien. We hebben daar geen verrekijker of telescoop voor nodig. Maar om ze te kunnen waarnemen, moet het wel onbewolkt zijn en goed donker. Meteoren kunnen overal aan de sterrenhemel verschijnen. Wil je ze bekijken, zoek dan een donkere plek op, uit de buurt van straatlantaarns e.d., en met zicht op een zo groot mogelijk deel van de sterrenhemel.
En heb geduld!  Soms zie je een hele tijd geen enkele meteoor en vervolgens een stel kort na elkaar.

Meteoren of ‘vallende sterren’ worden veroorzaakt door nietige stofdeeltjes die met snelheden van tientallen kilometers per seconde vanuit de ruimte de dampkring binnendringen. De meeste stofdeeltjes verbranden helemaal op hoogten van 100 tot 80 kilometer, maar grotere deeltjes dringen dieper de dampkring binnen. Het verbranden van de meteoroïden zien wij als kortstondig lichtspoortjes: meteoren.
De stofdeeltjes, ofwel meteoroïden, zijn dikwijls afkomstig van kometen. Dat zijn kilometers grote hemellichamen van bevroren gassen (‘ijs’), gesteente en stof, die in vaak langgerekte banen rond de zon draaien. Als een komeet relatief dichtbij de zon komt en dus warmer wordt, sublimeert een laag ijs aan zijn oppervlak en komen gas- en stofdeeltjes vrij in de ruimte. Een deel van dat materiaal blijft als een soort stofwolk in de komeetbaan.
De aarde draait ook om de zon, en dan doorkruist hij jaarlijks steeds dezelfde stofwolken. Dagen- en soms wekenlang komt de aarde in botsing met de stofdeeltjes of meteoroïden, en dat zien wij, want dat stof veroorzaakt meteoren. Er is dan sprake van een meteorenzwerm.

Geminiden
Van 4 tot 20 december krijgen we te maken met de Geminiden, een van de rijkste meteorenzwermen van het jaar. In de nacht van 13 op 14 december verschijnen de meeste Geminiden; we zullen er dan vele tientallen per uur kunnen tellen. Geminiden schieten met een snelheid van 35 km/s langs de sterrenhemel en zijn vaak heel helder en intens kleurrijk.
De Geminiden worden veroorzaakt door meteoroïden, die niet afkomstig zijn van een komeet, maar van de planetoïde 3200 Phaethon. Geminiden verschijnen overal aan de sterrenhemel, maar verleng je hun lichtsporen in gedachten naar achteren, dan kom je uit in een punt of radiant in het sterrenbeeld Tweelingen of Gemini (wat de naam Geminiden verklaart).
Foto rechtsboven (van Steed Yu en NightChina.net): een compositiefoto van tientallen Geminiden, waaronder een vuurbol. De meteoren schijnen allemaal uit één punt of radiant in het Sterrenbeeld Leeuw te komen. Voorgrond: Sterrenwacht Xinglong, China.

Ursiden
Tussen 17 en 26 december verschijnen de Ursiden. Die vormen een kleine meteorenzwerm. In de nacht van 21 op 22 december is hij maximaal actief en zien we misschien wel zo’n vijf Ursiden per uur. Hun snelheid: 32 km/s.
De Ursiden worden veroorzaakt door meteoroïden afkomstig van de komeet 8P/Tuttle.
Ursiden verschijnen overal aan de sterrenhemel, maar verleng je hun lichtsporen in gedachten naar achteren, dan kom je uit in een punt of radiant in het sterrenbeeld Kleine Beer of Ursa Minor (wat de naam Ursiden verklaart).

Meer weten over meteoren en meteorenzwermen?  Bezoek dan de site van de Werkgroep Meteoren van de KNVWS.