21 januari 2019 – weer een maansverduistering

Op de vroege maandagmorgen 21 januari 2019 doet zich wederom een totale maansverduistering of maaneclips voor. De vorige die we in ons land zagen, was op 27 juli 2018.
Een maansverduistering kan alleen plaatsvinden bij Volle Maan.
Bij een maaneclips beweegt de Volle Maan enkele uren door de schaduw van de aarde. Per jaar kunnen twee of drie maansverduisteringen plaatsvinden, maar die zijn lang niet allemaal vanuit ons land zichtbaar.
Op 21 januari kunnen we de maansverduistering helemaal van begin tot einde volgen. De maan bevindt zich zo’n ruim 3 uur en 17 minuten in de kernschaduw van de aarde. De totaliteit duurt circa 1 uur en 3 minuten.

Voordat de maan in de kernschaduw geraakt, is hij een uur lang in de bijschaduw. Zijn helderheid is dan nauwelijks afgenomen. Ook als de maan de kernschaduw verlaat, komt hij een tijdje in de bijschaduw terecht.

Verloop van de maansverduistering op 21 januari 2019 (tijden gelden voor Utrecht)

1: Begin gedeeltelijke eclips in bijschaduw: 03u35m38s
2: Begin gedeeltelijke eclips in kernschaduw: 04u34m11s
3: Begin totale eclips: 05u41m28s
4: Maximum eclips: 06u12m52s
5: Einde totale eclips: 06u44m18s
6: Einde gedeeltelijke eclips in kernschaduw: 07u51m35s
7: Einde gedeeltelijke eclips in bijschaduw: 08u50m05s

Zonsopkomst op 21 januari: 08h35m
Maanondergang op 21 januari: 8h48m.

Het door de aarde verduisterde deel van de maan krijgt geen rechtstreeks zonlicht meer en is donker. Tijdens de totaliteit is de maan fraaie oranje of rood gekleurd, doordat via de dampkring van de aarde toch nog wat zonlicht de maan kan bereiken. Het witte zonlicht wordt in de dampkring gebroken, waarbij het blauwe licht wordt verstrooid en een deel van het rode licht de dampkring weer verlaat richting maan.

Sterrenwacht Halley is tijdens de eclips voor iedereen open (04.00-08.00 uur). Met het blote oog en vooral ook met verrekijkers en telescopen is dit fenomeen mooi te volgen, mits het niet bewolkt is.

Klik hier voor gedetailleerdere informatie over deze maansverduistering.

‘Vallende sterren’ of meteoren in de zomermaanden 2018

In juli en augustus zien we elk jaar meer meteoren dan gewoonlijk in de nachtelijke uren.
De meteoren kunnen overal aan de sterrenhemel worden waargenomen, mits het niet bewolkt is.

De aarde doorkruist in zijn baan om de zon tal van ijle stofwolken, die afkomstig zijn van kometen en planetoïden. De aarde veegt stof op en de fijne stofdeeltjes schieten met hoge snelheden de dampkring in. Door wrijving verbranden de meeste stofdeeltjes (meteoroïden genoemd) op 100 tot 80 kilometer hoogte en raken de luchtmoleculen kortstondig in een aangeslagen of geïoniseerde toestand. Dat laatste is wat wij zien als ‘vallende ster’ of meteoor: een kilometerslange kolom van luchtmoleculen die heel even licht geven.
De term ‘vallende ster’ dekt dus de lading niet, want het gaat niet om sterren diep in het heelal, maar om fijnstof dat vergaat in de aardatmosfeer.

Grote zomerzwerm Perseïden
De meteoroïden die verantwoordelijk zijn voor de Perseïden zijn afkomstig van de komeet 109P/Swift Tuttle. De meteoroïden van deze zwerm dringen met een snelheid van 59 km/s de dampkring binnen. Perseïden zijn dan ook heel snelle meteoren, sneller dan die van de meeste andere zwermen.
De naam Perseïden is afgeleid van Perseus, een sterrenbeeld dat in de zomer hoog aan de nachtelijke hemel staat. Perseïdenmeteoren kan men in de loop van de nacht overal aan de hemel zien oplichten, maar als men hun lichtsporen in gedachten allemaal naar achteren verlengt, dan komen ze samen in één punt in Perseus. Dat punt wordt vluchtpunt of radiant genoemd.
De Perseïden verschijnen elk jaar tussen 17 juli en 24 augustus. In 2018 bereikten ze in de nacht van 12 op 13 augustus hun hoogste activiteit met vele tientallen meteoren per uur.

De kleine zomerzwermen
De vier andere zomerzwermen hebben ook mooie namen: alfa-Capricorniden, delta-Aquariden, kappa-Cygniden en alfa-Aurigiden. Zij brengen veel minder meteoren voort dan de Perseïden. Maar ze vallen op, omdat ze trager zijn dan de Perseïden en soms ook helderder. Soms zo helder, dat we ze aanduiden met vuurbol of bolide. Een vuurbol kan kleurrijk zijn – groen, oranje – of uit elkaar spatten; soms is het net vuurwerk. Bij vuurbollen en meteoren zien we wel eens seconden- of minutenlang een zogeheten ‘nalichtend spoor’.

Meteoren van deze vier zwermen hebben hun radiant in de sterrenbeelden Capricornus (Steenbok), Aquarius (Waterman), Cygnus (Zwaan) en Auriga (Voerman). Iemand die de sterrenhemel goed kent, kan dus in veel gevallen zien tot welke zwerm een waargenomen meteoor behoort en weet dan ook vaak van welke komeet de meteoroïde afkomstig is.

In 2018 bereikten de alfa-Capricorniden, delta-Aquariden hun maximale activiteit op 30 juli; elk uur van de nacht moeten er dan enkele mooie exemplaren te zien zijn. Het maximum van de kappa-Cygniden is op de vroege ochtend van 18 augustus en het maximum van de alfa-Aurigiden op 1 september.

Zoek een donkere locatie en ga kijken!
Wie meteoren wil zien, moet daar ’s nachts een of meer uren voor uittrekken. Trek warme kleding aan en zoek buiten een donkere plek op met een ruim zicht op de sterrenhemel. Neem plaats op een ligstoel of stretcher. Het maakt niet uit in welke richting je kijkt; meteoren kunnen overal tussen de sterren oplichten. Je ogen moeten in het begin aan het donker wennen; dan zie je steeds meer sterren en kun je ook de lichtzwakkere meteoren waarnemen.

Meer weten over meteoren en meteorenzwermen? Ga naar de website van Werkgroep Meteoren van de KNVWS.

Lichtende Nachtwolken

Het is dit zomerseizoen al gesignaleerd: het mooie verschijnsel ‘lichtende nachtwolken’ of ‘noctilucent clouds’ (NLC’s).
Lichtende nachtwolken zijn geen gewone wolken, maar een soort stofwolken op 75 tot 85 kilometer hoogte, dicht bij de ‘rand’ van de dampkring.
Lichtende nachtwolken komen alleen voor tussen eind mei en half augustus en wel geruime tijd na zonsondergang of voor zonsopkomst. Ze zijn dan een paar uur lang aan de noordelijk hemel zichtbaar. Maar het is een vrij zeldzaam verschijnsel, dat onregelmatig optreedt. Je moet dus wat geluk hebben om ze te zien.

De herkomst van deze wolken moet gezocht worden in kosmische stofdeeltjes, die in de bovenste lagen van de dampkring aanwezig zijn als restant van meteoroïden. Die stofdeeltjes zijn te klein om zichtbaar te zijn, maar fungeren wel als condensatiekernen waarop zich onder bepaalde omstandigheden bij een temperatuur tussen -90 en -145 graden Celsius ijskristalletjes afzetten. Dan worden ze zichtbaar in de vorm van heel ijle wolken op 75 tot 85 kilometer hoogte. Op die hoogte verbranden ook de meeste meteoroïden die de dampkring binnendringen en treft men een laag meteoroïdenstof aan.

Wij kunnen die ijle wolken van stof alleen ’s nachts zien, als zij zich boven de noordelijke horizon bevinden en de zon niet ver, slechts 6 graden, ónder de horizon. Deze omstandigheden doen zich dus alleen voor tussen eind mei en half augustus.

Lichtende nachtwolken vertonen een zilverachtige glans en ze kunnen wit, geel-oranje of lichtblauw zijn. De wolkenslierten hebben een ribbel- of vezelstructuur en zijn heel ijl: de sterren zijn door de wolken heen te zien. Binnen korte tijd kunnen ze van vorm veranderen, doordat op die grote hoogte sterke luchtstromingen voorkomen.
Lichtende nachtwolken zijn goed te onderscheiden van gewone wolken, die niet hoger komen dan zo’n 20 kilometer; de laatste worden immers ’s nachts niet door de zon verlicht en zijn dan donker.

Lichtende nachtwolken ziet men niet meer onder de geografische breedte van circa 50 graden.

Poolsterkijker en zwaartekrachttoestellen

Op het voorplein van onze sterrenwacht staat een Poolsterkijker, naar een idee van Halleylid Harrie Schrijvers.De lensloze kijkerbuis staat op een kolom en is op de Poolster gericht. De buis vormt de as van een aardbol.
Elders in de sterrenwachttuin vind je zwaartekrachttoestellen, waarmee je kunt ervaren hoeveel een voorwerp dat op aarde een gewicht van 7,5 kilogram heeft, op de maan, Mars, Jupiter en de zon zou wegen.
De Poolsterkijker en de zwaartekrachttoestellen zijn ontworpen, gemaakt en geplaatst door Anton Valks, Cees Schuurmans en Marinus van Ginkel met hulp van verscheidene andere leden.

Grote belangstelling voor Sterrenkijkdagen

Sterrenwacht Halley heeft op 23 en 24 februari 2018 meegedaan aan de Landelijke Sterrenkijkdagen, die door de KNVWS waren georganiseerd. De kijkavonden opvrijdag en zaterdag werden bezocht door in totaal circa 250 belangstellenden, die de ijzige koude trotseerden om onder meer de maan, sterren en de Orionnevel te bekijken door de telescoop. In het auditorium waren presentaties over de maan en iedereen kon een planetariumvoorstelling bijwonen.
Op de jeugdmiddag op zaterdag 24 februari was het eveneens heel druk. Circa 80 kinderen en hun (groot)ouders luisterden naar mooie verhalen over Mars en reizen naar Mars. Door de speciale zonnetelescoop bekeken zij op een veilige manier naar de zon met enkele zonnevlammen en de kinderen konden zich op het parkeerterrein uitleven met het lanceren van waterraketten! Het Brabants Dagblad besteedde aandacht aan deze middag.

Weekend van de Wetenschap druk bezocht

Op de Jeugdmiddag op 7 oktober 2017 was het druk bij Sterrenwacht Halley.
Ongeveer 80 kinderen kwamen luisteren naar planeetonderzoeker dr. Sebastiaan de Vet, die van alles vertelde over planeten en meteorieten. Ook hun ouders waren erbij, zodat het auditorium helemaal vol zat/stond. Na de presentatie deden de kinderen volop experimenteren met het nabootsen van gletsjers op Pluto en konden ze met bioscoopbrilletjes op ervaren hoe je met gepolariseerd licht meteorieten onderzoekt. Helaas was het zwaar bewolkt, maar de kinderen konden door de telescoop in de grote koepel naar een object in de verte kijken. En natuurlijk mochten ze allemaal in de regen waterraketten lanceren.
In de publiekspresentatie ’s avonds vertelde Sebastiaan de Vet over het ontstaan van planeten en landschapsvorming op planeten.

21 augustus 2017 – Totale zonsverduistering in de VS

Op maandag 21 augustus deed zich boven delen van de Verenigde Staten een totale zonsverduistering voor. Veel Nederlanders, onder wie Halleyleden, reisden speciaal voor dit fenomeen naar de VS.
Belangstellenden die niet meegingen, konden de eclips live volgen op het grote scherm in het auditorium van Sterrenwacht Halley.
In de totaliteitszone, die maximaal 115 kilometer breed was, werd de zon volledig door de maan bedekt en werd het dus donker; de corona van de zon was zichtbaar en ook vier planeten, te weten Mercurius, Venus, Mars en Jupiter. Pal naast de verduisterde zon stond de heldere ster Regulus.

De donkere kernschaduw van de maan bewoog tussen 18.36 uur en 22.02 uur (Nederlandse tijd) van Oregon in het Noordwesten dwars over de VS naar South-Carolina aan de oostkust. Aan weerszijden van die zone was de zon gedeeltelijk verduisterd.
De maanschaduw bewoog snel, en daardoor duurde de totaliteit nergens langer dan circa 2,5 minuten.

Saros-cyclus 145
De Saros beschrijft de regelmaat van zowel zons- als maansverduisteringen.
Een reeks bij elkaar horende verduisteringen heet Saros-cyclus en beslaat een tijdvak van 1226 tot 1550 jaren. In dit tijdvak vindt 69 tot 87 keer een eclips plaats, waarvan 40 tot 60 centraal zijn (dat wil zeggen: totaal of ringvormig, óf ringvormig totaal).
Wereldwijd doen zich ieder jaar zich een of twee zonsverduisteringen voor, die elk tot een andere Saros-cyclus behoort. Op ieder moment zijn er zo’n 40 cycli tegelijk actief.
Iedere Saros-cyclus heeft een nummer. De zonsverduistering van 21 augustus 2017 behoort tot de Saros-cyclus 145. Dat is een reeks zonsverduisteringen in de periode 4 januari 1639 tot en met 17 april 3009. Saros 145 telt 77 gedeeltelijke, ringvormige, hybride en totale zonsverduisteringen.

Verwantschap met ‘Europese’ eclips van 1999
Elke Saros-cyclus duurt 18 jaar en 10 of 11 dagen. De vorige zonsverduistering in Saros 145 deed zich voor op 11 augustus 1999. Dat was tot nog toe de laatste totale zonsverduistering in Europa. De totaliteitszone liep van Zuid-Engeland over onder meer Noord-Frankrijk, Zuid-België, Luxemburg, Duitsland, Oostenrijk, Hongarije, Roemenië, Bulgarije en verder. Miljoenen Nederlanders en andere Europeanen hebben deze zonsverduistering meegemaakt, al dan niet met bewolkte hemel en regen…
De volgende eclips in de Saros-cyclus 145 is op 2 september 2035. De totaliteit van deze eclips kan men zien in China, Noord-Korea, Japan en op de Stille Oceaan.

Weer nieuwe Nederlandse meteoriet!

Op 11 januari 2017 is in ons land een meteoriet neergekomen.
Een echtpaar in Broek in Waterland, vlakbij Amsterdam-Noord, vond de volgende dag een kapotte dakpan achter hun schuur en trof even later in het dak van de schuur een steen aan, die aan de buitenkant helemaal zwartgeblakerd was. De vondst werd gemeld bij het Meteorieten Documentatie Centrum van de landelijke Werkgroep Meteoren KNVWS, dat meteen Naturalis Biodiversity Center in Leiden erbij heeft betrokken.
Wetenschappers van Naturalis hebben de kersverse meteoriet grondig onderzocht en de echtheid vastgesteld. Op 26 juni 2017 maakten zij de vondst bekend en publiceerden zij bijgaande foto’s.
De meteoriet, die nu officieel Broek in Waterland heet, is 10 centimeter groot en weegt 527 gram. Het is een steenmeteoriet (een chondriet, subtype L6), die vermoedelijk afkomstig is uit de planetoïdengordel tussen Mars en Jupiter. In de planetoïdengordel bevindt zich veel ruimtepuin. Door onderlinge botsingen kunnen stukken puin uit hun baan worden geslingerd en na lange tijd op ramkoers met de aarde komen.
Meteorietvondsten zijn zeer zeldzaam in ons land. De geborgen en bewaard gebleven meteorieten zijn: de Uden (12 juni 1840), de Utrecht (2 juni 1843, twee fragmenten), de Diepenveen (27 oktober 1873), de Ellemeet (1925, twee fragmenten) en de Glanerbrug (7 april 1990, tientallen fragmenten). En er is nu dus een zesde: de Broek in Waterland (11 januari 2017).
Het echtpaar dat de meteoriet in zijn schuur vond, was niet thuis toen het gebeurde, maar de vuurbol die door de val van de steen door de dampkring werd veroorzaakt, werd om 17.09 uur door tientallen getuigen in heel het land en België waargenomen en door verscheidene automobilisten vastgelegd met dashboardcamera’s. Deze beelden en getuigenverklaringen maakten het mogelijk globaal te reconstrueren uit welke richting de meteoriet zijn doelwit, de schuur, naderde. Tientallen vrijwilligers, onder wie leden van de genoemde Werkgroep Meteoren KNVWS en onze Sterrenwacht Halley, hebben in Broek in Waterland een weidegebied van bijna 70 hectaren onder de ‘aanvliegroute’ afgezocht naar mogelijke andere fragmenten van de meteoriet. Het gebeurt namelijk wel vaker, dat een meteoriet tijdens het afdalen in stukken breekt. De speurtocht was tevergeefs; als daar al een meteoriet was ingeslagen, dan zou die waarschijnlijk spoorloos zijn weggezakt in de zompige veengrond.
Naturalis heeft een stukje van de Broek in Waterland mogen afzagen voor verder wetenschappelijk onderzoek. Wat er met rest van de meteoriet gebeurt, bepalen de vinders, die anoniem wensen te blijven.

Meer weten over de zes Nederlandse meteorieten? Ga dan naar de website van de Werkgroep Meteoren van de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde.

Hemellichaam genoemd naar Brabantse hoofdstad

De Internationale Astronomische Unie (IAU) heeft begin 2017 een klein planeetje van ons zonnestelsel genoemd naar de Brabantse hoofdstad: Den Bosch.
Het kleine planeetje of planetoïde is een rotsachtig object met een doorsnede van 5,6 kilometer. Het draait samen met talloze andere planetoïden tussen Mars en Jupiter in een baan om de zon. Over één omloop rond de zon doet hij 3,6 jaar.
De planetoïde heet nu officieel (20243) Den Bosch. Hij is op 25 februari 1998 ontdekt door de Belgische astronoom Eric Walter Elst met een telescoop bij Sterrenwacht La Silla van de European Southern Observatory in Chili.
De IAU gaf de volgende toelichting op de naam: “Den Bosch (‘s-Hertogenbosch) is de hoofdstad van de provincie Noord-Brabant in Nederland. De stad bloeide in de vijftiende eeuw, hoewel die bijna helemaal verwoest werd bij een catastrofale brand in 1463. De schilder Hieronymus Bosch woonde vrijwel heel zijn leven in Den Bosch.”
Jeroen Bosch had al een planetoïde op zijn naam staan: (24999) Hiëronymus.
Elst heeft meer dan 3600 planetoïden ontdekt, waarvan twee andere recent ook van een naam zijn voorzien: (27718) Gouda en (346886) Middelburg.
Per 3 april 2018 waren er 364 planetoïden met namen die op een of andere manier verband houden met Nederland. Klik hier voor de lijst met al deze namen.

Trio Nebula bij Halley!

Op 15 oktober 2016 trad Trio Nebula op bij Sterrenwacht Halley.
Onze sterrenwacht lijkt een ongewone locatie voor een concert, maar voor deze gelegenheid was die bij uitstek geschikt. Want Trio Nebula speelde zijn muziek van de CD Puls in combinatie met een videopresentatie van de Deense astrofysicus Anja C. Andersen. Op deze wijze verbindt het trio muziek en wetenschap en voert het de luisteraar naar andere dimensies!

Trio Nebula bespeelt blokfluit, saxofoon en slagwerk. In 2014 is zijn eerste CD uitgekomen met nieuwe klassieke werken, die speciaal voor het trio geschreven zijn. Alle werken hebben als uitgangspunt de gemeenschappelijke puls, daarnaast is het sterk geïnspireerd door de ruimte en de kleuren van kosmische nevels ofwel: nebula.
Trio Nebula bezoekt behalve onze sterrenwacht nog zeven andere sterrenwachten in ons land.

Bij Halley speelde het Trio Nebula met blokfluit, saxofoon en slagwerk zijn Puls-repertoire en een nieuw stuk van Seth Rozanoff. Alle muziek is geïnspireerd door de ruimte. Astrofysicus Anja Andersen legde in de presentatievideo interessante fenomenen uit de ruimte uit en sprak met componisten, van wie het trio enkele werken speelde. Zo maakte het een artistieke verbinding te maken tussen muziek en wetenschap.

A Victorian Marriage

De Koninklijke Astronoom Sir William Rowan Hamilton is de meest begaafde wetenschapper van Ierland, maar ook degene met het meest beroddelde privéleven. Halleylid Anne van Weerden wil met haar essay A Victorian Marriage laten zien, dat Hamilton, in tegenstelling tot de algemene opvatting, een goed huwelijk had; dat in feite grote delen van zijn huwelijk behoorlijk of zelfs gewoon gelukkig waren. Zij verklaart waar het idee dat zijn huwelijk ongelukkig was vandaan komt, en zij toont aan dat hij volgens de normen van tegenwoordig beslist geen alcoholist was.

A Victorian Marriage is in het Engels geschreven. Het essay is open access; klik hier als het wilt lezen.

Of klik hier als je het essay wilt downloaden of een geprinte versie bestellen.

Perseïden 2016

In juli en augustus 2016 waren in de nachtelijke uren meer ‘vallende sterren’ of meteoren te zien dan anders. Vijf meteorenzwermen bereikten in deze periode hun maximale activiteit. De grootste zwerm van dit vijftal was de Perseïdenzwerm.
Dit jaar deden traden twee pieken op in de Perseïdenactiviteit: in de nanachten van 11/12 augustus en 12/13 augustus 2016. De piek in de tweede nacht is door Halleyleden waargenomen bij de sterrenwacht en op andere locaties. Het was in Oost-Brabant de hele nacht kraakhelder; geen wolkje aan de lucht. Alleen de maan (Eerste kwartier) stoorde aanvankelijk enigszins. De waarnemers telden tientallen meteoren per uur, vooral Perseïden natuurlijk, maar ook meteoren van de andere zwermen en sporadische meteoren (meteoren die niet aan een zwerm kunnen worden toegeschreven). Het waren vaak snelle meteoren, met nalichtende sporen. Ook verscheen af en toe een heel helder exemplaar: een kleurrijke vuurbol.

Extra piek in nacht 11/12 augustus 2016
In de nacht van donderdag/vrijdag 11/12 augustus is een extra piek in de meteorenactiviteit opgetreden. Die piek was voorspeld. Waarnemers op La Palma zagen in de nanacht gedurende ongeveer vier uur tussen 600 en 900 Perseïden! In ons land was daar niets van te zien vanwege bewolking. Halleyleden en leden van de Werkgroep Meteoren van de KNVWS in Noord-Frankrijk en op La Palma (Canarische Eilanden) waren getuige van deze forse opleving.

Mercuriusovergang van 9 mei 2016

Op de mooie zonnige maandagmiddag 9 mei 2016 zagen we vanaf de aarde de planeet Mercurius voor de zon langs bewegen. Dit weinig voorkomend verschijnsel noemen we een Mercuriusovergang.
De Mercuriusovergang begon te 13.12 uur en eindigde te 20.42 uur.
Mercurius is een nietig zwart stipje tegen de achtergrond van de zon. Het is zo klein, dat we dat niet met het blote oog en een eclipsbril konden zien. Edwin van Schijndel maakte bij Halley bijgaande foto van de zon met Mercurius op de voorgrond. Hij gebruikte een Lunt-zonnetelescoop, voorzien van een speciaal H-alfa-filter.
In de loop van de dag kwamen tientallen leden en andere geïnteresseerden een kijkje nemen bij de sterrenwacht. Iedereen heeft het bijzondere verschijnsel door de zonnetelescopen en andere kijkers kunnen observeren. ’s Avonds nam de bewolking toe en kon men de afloop van Mercuriusovergang niet meer zien.

De afstand van Mercurius tot de zon is gemiddeld bijna 58 miljoen kilometer en op 9 mei 2016 was zijn afstand tot de aarde circa 92 miljoen kilometer. Mercurius draait in 88 dagen een rondje om de zon. Hij is de kleinste planeet (diameter 4.878 kilometer) van ons zonnestelsel en staat van alle planeten het dichtst bij de zon.
De baanvlakken van de aarde en Mercurius maken een hoek met elkaar en daardoor zien wij niet bij elke omloop van de planeet een Mercuriusovergang. Een overgang treedt alleen op als de beide planeten tegelijkertijd in de buurt van de snijlijn of knoop van deze baanvlakken staan. Pas dan staan de aarde, Mercurius en de zon precies op één lijn en is er sprake van een overgang.
Per eeuw doen zich 13 of 14 Mercuriusovergangen voor, telkens in mei of november. Alleen in die maanden bevindt de aarde zich in de knoop van het baanvlak van Mercurius. De perioden tussen de novemberovergangen duren 7, 13 of 33 jaar en die tussen de mei-overgangen 13 of 33 jaar.

2003
De voorlaatste Mercuriusovergang was op 8 november 2006, maar die was niet vanuit ons land zichtbaar. De Mercuriusovergang van woensdag 7 mei 2003 konden we wel meemaken. Bij Sterrenwacht Halley waren leden en andere belangstellenden getuige van dit bijzondere fenomeen.

2019 en 2032
Op maandag 11 november 2019 treedt weer een Mercuriusovergang op. We krijgen die niet volledig te zien, want tijdens de overgang gaat de zon onder. Daarna moeten we tot zaterdag 13 november 2032 wachten op de eerstvolgende.

Halley onderscheiden als Hisse Plusser 2015

Al ruim veertig jaar houdt de cabaretgroep For Mineur de inwoners van Heesch een spiegel voor. Dat doet zij altijd in haar Nieuwjaarsoptreden in het Cultureel Centrum De Pas in Heesch. De heren van For Mineur kijken dan terug op het voorbije jaar en bezingen en bespreken de gebeurtenissen in het dorp en soms ver daarbuiten. De missers en plussers blijven dan niet onbesproken. Jaarlijks worden zelfs de grootste misser en de grootste plusser genoemd en die krijgen dan een bijzondere onderscheiding uitgereikt.
Op Nieuwjaarsdag 2016 trad For Mineur wederom op, dit keer met de voorstelling Ziedutwel?!
De grote zaal van De Pas zat afgeladen vol. Iedereen in Heesch speculeerde al weken lang wie de ‘misser’ en ‘plusser’ zouden zijn en keek dus uit naar de bekendmaking tijdens de voorstelling. Na enkele liedjes verscheen op een groot scherm achter de presentator mooie luchtopnames van de Hisse Plusser van 2015: Sterrenwacht Halley! Een groot applaus volgde.
In de zaal waren ‘toevallig’ onze voorzitter Hans Bomers en enkele andere Halleyleden aanwezig. Blij verrast werden zij op het podium geroepen en in de schijnwerpers gezet. Hans kreeg een zilveren speld van For Mineur opgeprikt en mocht een heel fraaie oorkonde in ontvangst nemen. De oorkonde bevat de motivering van de onderscheiding, die als volgt luidt:
Op 31 december 2015 heeft cabaretgroep For Mineur de formidabele onderscheiding For Midabel toegekend aan Sterrenwacht Halley. Dit vanwege het voor jong en oud populariseren van de sterrenkunde, waarmee de vrijwilligers van de sterrenwacht het weidse universum dichter bij de mensen brengen. Mede door de kijkers van Halley is Heesch op de kaart gezet.
Zulks in de vorm van een speld uitgereikt tijdens de nieuwjaarsbijeenkomst op 1 januari 2016 in de Pas te Heesch.
Cabaretgroep For Mineur.
Een geweldige blijk van waardering voor alle leden/vrijwilligers die zich belangeloos inzetten van de sterrenwacht! Hartelijk dank For Mineur!
Niet onvermeld mag blijven, dat Halleylid Harrie Schrijvers al heel lang de oorkondes voor For Mineur tekent en calligrafeert en dus ook het prachtige kleurrijke exemplaar voor de sterrenwacht heeft vervaardigd. De oorkonde hangt nu op een mooie plaats in de sterrenwacht.

Indrukwekkende maansverduistering

[klik op de foto’s om ze beter te bekijken]
Op de vroege ochtend van 28 september 2015 hebben tientallen belangstellenden bij Sterrenwacht Halley de totale maansverduistering meegemaakt. Het gebeurt niet vaak, dat een maansverduistering van begin tot eind en bij een kraakheldere hemel te zien is, zoals in deze nacht. Het bijzondere van deze eclips was, dat die plaatsvond op het moment dat de maan dichter bij de aarde stond dat op enig andere moment dit jaar. Daardoor was de verduisterde maan schijnbaar wat groter dan gewoonlijk.
In de bijna vijf kwartier dat de maan zich helemaal in de aardschaduw bevond, had hij een mooie rode kleur. Dat was het blote oog goed te zien, en vooral ook met de verrekijkers en de telescopen die bij de sterrenwacht volop werden gebruikt. Veel aanwezigen maakten dan ook prachtige foto’s van dit indrukwekkende fenomeen.

Maansverduisteringen zijn niet zeldzaam; wereldwijd doen zich ongeveer twee per jaar voor, maar die zijn niet altijd vanuit Nederland zichtbaar. Zowel op 27 juli 2018 als op 21 januari 2019 kunnen we in ons land weer een totale maansverduistering tegemoet zien, maar van die eclips is het begin respectievelijk het einde onzichtbaar.
Pas op 20 december 2029 is er een totale maansverduistering die we volledig kunnen volgen.

Zonnekoepel, telescoop en planetenpad ingebruikgenomen

Op maandagmiddag 18 mei 2015 heeft de heer Y. de Boer, loco-commissaris van de Koning in Noord-Brabant, samen met mevrouw M. Moorman, burgemeester van Bernheze, de nieuwe zonnetelescoop, zonnekoepel en het planetenpad van Sterrenwacht Halley geopend. Bij deze feestelijke gebeurtenis waren circa 60 genodigden aanwezig, onder wie wethouder de heer M. Wijdeven, vertegenwoordigers van subsidiegevers, sponsors en sterrenkundige instellingen, en leden die intensief aan het Project Zonnetelescoop Sterrenwacht Halley hebben meegewerkt. Voorzitter Werner Neelen van de Vereniging Sterrenwacht Halley verwelkomde het gezelschap en gaf een korte inleiding over de sterrenwacht en de doelstellingen van de vereniging.

Halleylid Urijan Poerink verzorgde een presentatie over de nieuwe koepel, kijker en het planetenpad en liet zien welke indrukwekkende beelden de nieuwe zonnetelescoop van onze meeste nabije ster zal gaan opleveren. Aansluitend werd een ‘live-verbinding’ totstandgebracht met Slabroek. Daar begon de bekende sterrenkundige Prof. Dr. Eduard Hakjes Klein-Schiphorst (foto boven) van het Nationaal Onderzoekscentrum Nachtelijke Observaties (N.O.N.O). vanaf Pluto aan een lange wandeling langs alle (dwerg)planeten van het planetenpad. Het stevige commentaar dat hij onderweg leverde op de zuiltjes en de sterrenwacht loog er niet om, en na aankomst bij de sterrenwacht ging hij daar tegenover de gasten in het auditorium gewoon mee door. Gelukkig was ‘Prof. Dr. Eduard Hakjes Klein-Schiphorst’ in werkelijkheid de bekende cabaretier Mark van de Veerdonk, en hoefde men zijn tirades niet serieus te nemen; integendeel.

Na een korte toespraak, waarin hij de sterrenwacht feliciteerde met de nieuwe aanwinsten, onthulde de heer De Boer buiten samen met mevrouw Moorman de grote ‘glazen zon’ van het planetenpad. Daarmee nam hij het ‘Project Zonnetelescoop Sterrenwacht Halley’ officieel in gebruik. In de nieuwe zonnekoepel, die helaas niet kon worden geopend vanwege de harde wind, kregen hij, de burgemeester, de wethouder en andere genodigden van Patrick Duis uitleg bij de nieuwe zonnetelescoop (foto onder).

Veel belangstelling op Landelijke Sterrenkijkdagen 2015

Sterrenwacht Halley heeft op 27 en 28 maart 2015 meegedaan aan de 39e Landelijke Sterrenkijkdagen, die door de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde (KNVWS) waren georganiseerd. Op de kijkavond van 27 maart was het onbewolkt en kon iedereen onder meer de maan, Venus en Jupiter door de telescopen bekijken. De jeugdmiddag en kijkavond van 28 maart verliepen regenachtig. Op beide dagen verzorgden Halleyleden publiekslezingen en planetariumvoorstellingen en op de jeugdmiddag konden de kinderen bovendien nog zelf waterraketten lanceren. In totaal bezochten ongeveer 130 belangstellenden de sterrenkijkdagen bij Halley.

Druk bij Halley, maar zonsverduistering teleurstellend

Op de eclipsmorgen 20 maart 2015 kwamen ongeveer 250 Halleyleden en andere belangstellenden, onder wie veel schoolkinderen, naar Sterrenwacht Halley, maar de weersomstandigheden waren heel teleurstellend. Iedereen wachtte geduldig op een opklaring (foto boven), maar gedurende de gehele eclips bleef het heel mistig. De verduisterde zon liet zich niet zien. Rond het maximum was het wel merkbaar donkerder. Intussen gaven Halleyleden korte lezingen over onder meer de eclips en de zon en waren op de grote schermen live-beelden te zien van de eclips op de Faeröer-eilanden en Spitsbergen.

Drie Halleyleden zijn op pad gegaan op zoek naar een locatie met beter weer en raakten verzeild op een carpoolplaats aan de Rijksweg A2 bij Abcoude. Daar zagen zij enkele minuten de maximaal verduisterde zon en wisten zij die ook te fotograferen. Bijgaande opnames zijn van Raymond Westheim (midden) en Rob van Mackelenbergh (onder).
Een ander Halleylid is naar de Faeröer-eilanden afgereisd waar de zonsverduistering totaal was. Ook daar wolken en zelfs regen, maar toch werd in een gat in het wolkendek de eclips zichtbaar en kon zij de totaliteit van begin tot einde volgen.

Klik hier voor informatie over toekomstige zonsverduisteringen in Nederland.

Komeet C/2014 Q2 (Lovejoy)

In februari 2015 staat de komeet C/2014 Q2 (Lovejoy) nog elke nacht aan de sterrenhemel, maar zijn zichtbaarheid neemt af. Hij is vanuit ons land zichtbaar.
Bijgaande opname van de komeet Lovejoy is op 21 januari 2015 door Halleylid Inge van de Sande gemaakt met de Takahashi-telescoop van Sterrenwacht Halley, met medewerking van Patrick Duis en Sören Ottenhof.
Lees meer over de komeet Lovejoy op de website van de Nederlandse Kometen Vereniging. Daar vindt men ook een kaartje van de sterrenhemel, waarop de posities van de komeet zijn ingetekend in vijfdaagse intervallen gedurende de periode 1 januari tot 15 februari 2015.

Verschenen: Terugblik van Kees de Jager

Het lange leven van astronoom en KNVWS-erelid prof. Kees de Jager is rijk aan ervaringen, observaties en resultaten. Jaren geleden besloot hij om een aantal daarvan op schrift te stellen. Ze werden als pagina-vullende column “Terugblik”, gepubliceerd in Zenit; dat is het verenigingsblad van de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde (KNVWS). Sommige verhalen gaan over zijn verre verleden op Texel en in Indonesië. Andere gaan over zijn oorlogservaringen. En natuurlijk passeren tal van personen, bijeenkomsten en activiteiten de revue. Kees heeft daarbij een opmerkelijke gave om, ook na jaren, elke Terugblik te schetsen met grote scherpzinnigheid, humor, passie en soms ook ironie.
Het boek is in december 2014 verschenen.

Veel belangstelling Weekend van de Wetenschap

Sterrenwacht Halley heeft aan het Weekend van de Wetenschap meegedaan met een open avond op vrijdag 3 oktober 2014 en een Jeugdmiddag op zaterdag 4 oktober 2014.
Beide werden druk bezocht; in totaal kwamen rond 80 belangstellenden naar de sterrenwacht. Het weer werkte prima mee. Op vrijdagavond kon de grote C14-telescoop op de Maan en sterren worden gericht en zaterdagmiddag zagen de kinderen en hun ouders de Zon door de H-alfa-Lunttelescoop en door de C14-kijker.
Veertien leden/vrijwilligers waren in touw om de bezoekers een interessante en leuke avond of middag te bezorgen.
Vrijdagavond stond op het programma, naast het kijken door de telescoop, een presentatie over intrigerende en mooie objecten in de kosmos: sterrenstelsels, gas- en stofwolken, supernovae, zwarte gaten en nog veel. Gebruik werd gemaakt van onder meer deepsky-foto’s die door leden van Sterrenwacht Halley zelf zijn gemaakt.
De Jeugdmiddag was vooral bedoeld voor kinderen tot 12 jaar, maar ook de ouders waren zeer geïnteresseerd. Het programma bestond uit een verhaal over de Maan, het bekijken van de Zon door de telescopen, een planetariumvoorstelling en tot slot het lanceren van waterraketten.

Burgemeester bezoekt sterrenwacht

Burgemeester mevrouw M. Moorman van Bernheze en haar gezin brachten op 4 september 2014 een kennismakingsbezoek aan Sterrenwacht Halley. Zij kregen een rondleiding, presentaties in het auditorium en het planetarium en werden geïnformeerd over het Project Zonnetelescoop Sterrenwacht Halley, waaraan thans hard wordt gewerkt. De Maan stond hoog aan de hemel en zij konden dus dit mooie hemellichaam door de telescoop in de grote koepel bewonderen.

Goed bezochte Zonnemiddag

De Zonnemiddag van zondag 24 augustus 2014 bij onze sterrenwacht werd door ongeveer 50 belangstellenden bezocht, ondanks het niet al te beste weer. Maar uiteindelijk liet de Zon zich toch enige tijd tussen de wolken zien, in ieder geval lang genoeg om de meeste bezoekers de gelegenheid te geven hem door de telescopen (de C14-telescoop en twee h-alfakijkers) te observeren.
Op het dak stond Anton Janssen met een kleine schotelantenne, die hijzelf of kinderen op de Zon richtten. De antenne ving dan radiostraling van de Zon op en maakte die hoorbaar als ruis.
De schuif van de kleine koepel stond open, zodat bezoekers goed zicht kregen op de indrukwekkende montering met de Takahashi- en Jones Bird-telescopen.
In het auditorium kon men een lezing bijwonen over de Zon en ook in het planetarium waren voorstellingen. Kinderen bouwden met Hans Braakmann echte spectroscopen, die ze mee naar huis mochten nemen.
Hanneke Luxemburg had weer, net als vorige zonnemiddagen, mooie en heerlijke zonnehapjes gemaakt, die gretig aftrek vonden bij de bezoekers.
Al met al een heel geslaagde middag, met dank aan de 13 Halleyleden die dit mogelijk maakten.

Bestuurswisseling in vereniging

In de Algemene Ledenvergadering van de Vereniging Sterrenwacht Halley op 25 april 2014 is Marinus van Ginkel afgetreden als bestuurslid. In zijn plaats heeft de vergadering Dennis van Delft tot bestuurslid benoemd. Marinus blijft bestuurslid van de Stichting Sterrenwacht Halley.

Marinus van Ginkel (75 jaar) uit Heesch is al sinds 1985 lid van de vereniging en is sindsdien betrokken geweest bij de bouw van de sterrenwacht en de koepels en later ook bij de uitbreiding van het gebouw. Voorts hielp hij ook mee bij veel andere grote en kleine technische klussen die in de loop der tijd in en om de sterrenwacht werden verricht.
Marinus trad in 1992 toe tot het bestuur en vervulde van 1997 tot en met 2013 het voorzitterschap. Als bestuurslid/voorzitter hield hij zich eveneens bezig met de verbouwingen en de fondswervingen die daarvoor nodig waren, en met de uiteenlopende verenigings- en publieksactiviteiten.
Marinus is van meet af aan ook vrijwilliger, die rondleidingen, publiekslezingen, cursussen presentatietechniek en planetariumvoorstellingen verzorgt. De laatste jaren regelt hij vooral de jaarlijkse, door de RABO-bank Bernheze Maasland gesponsorde bezoeken van groepen van alle basisscholen in de gemeente Bernheze en Maasdonk.

Halleylid wint aanmoedigingsprijs

Halleylid Sören Ottenhof heeft op zaterdag 12 april 2014 de ‘J. der Kinderen Aanmoedigingsprijs’ ontvangen. Dat gebeurde tijdens de druk bezochte voorjaarsbijeenkomst van de Vereniging ‘Werkgroep Astrofotografie’ in ’t Oude Theater in Oss.
Elk jaar reikt de Vereniging ‘Werkgroep Astrofotografie’ de ‘J. der Kinderen Aanmoedigingsprijs’ uit aan een van haar leden (een astrofotograaf) met als doelstelling hem of haar te stimuleren in zijn of haar verdere ontwikkeling als astrofotograaf. De prijs is in 1996 in het leven geroepen en de naam is ontleend aan het markante verenigingslid Jan der Kinderen, dat medio jaren negentig overleed.
Leden kunnen elkaar nomineren voor deze felbegeerde prijs en uit alle nominaties kiest het bestuur vervolgens een winnaar. Die ontvangt een geldbedrag van € 133,– en een fraaie, ingelijste oorkonde.
Na de uitreiking van de prijs gaf Sören een presentatie van zijn werkzaamheden en resultaten als astrofotograaf. Hij fotografeert veel thuis, met zijn eigen apparatuur, maar ook samen met andere leden op Sterrenwacht Halley. Met onder meer de Tahahashi-telescoop maakt hij talrijke deepsky-opnames die hij thuis digitaal nabewerkt tot prachtige foto’s van sterrenstelsels en kosmische stof- en gasnevels.
Sören: van harte gefeliciteerd met deze welverdiende aanmoedigingsprijs!

Drukke Landelijke Sterrenkijkdagen 2014 bij Sterrenwacht Halley

Sterrenwacht Halley heeft op vrijdag 7 maart en zaterdag 8 maart 2014 meegedaan aan de Landelijke Sterrenkijkdagen, die jaarlijks worden georganiseerd door de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde (KNVWS).
Tijdens de kijkavonden op beide dagen mocht de sterrenwacht ongeveer 180 bezoekers verwelkomen, van alle leeftijden. De meesten (circa 140 belangstellenden) kwamen op zaterdagavond, omdat het toen onbewolkt was en de Maan, Jupiter en de sterrenhemel alle aandacht konden krijgen. In het auditorium werd de presentatie ‘Kleuren van de kosmos’ gegeven, waarin onder meer prachtige deep-sky-opnames werden getoond en toegelicht, die door de astrofotografen van onze sterrenwacht zijn gemaakt (met de Takahashi-telescoop of met eigen kijkers). De astrofotografen waren op beide kijkavonden aanwezig; zij gaven demonstraties en uitleg bij de telescopen en de computerbewerking van de sterrenfoto’s. Het planetarium draaide overuren, want niemand wilde natuurlijk de voorstellingen missen.
Op zaterdagmiddag 8 maart werd de Jeugdmiddag gehouden, speciaal voor kinderen van ongeveer 7 tot 13 jaar. Het was heel mooi weer en de zon scheen volop, dus de grote telescoop (natuurlijk voorzien van beschermende zonnefilter) en de speciale H-alfa-zonnetelescoop Lunt waren de hele tijd op de zon gericht. Het werd lekker druk. Rond 100 kinderen en hun ouders kwamen op bezoek. In het auditorium werden de kinderen allerlei interessante wetenswaardigheden over de zon verteld en in het planetarium kregen zij korte voorstellingen over de planeten. Buiten konden de kinderen zich uitleven met het afschieten van waterraketten.
Ongeveer 20 Halleyleden werkten aan deze avonden en middag mee om er een succes van te maken.

Maven op weg naar Mars!

Op maandag 18 november 2013 is de MAVEN-missie naar Mars van start gegaan. Om 13.30 lokale tijd (19.30 MET) vond de lancering van de Atlas-V-raket plaats vanaf Cape Canaveral Air Force Station in Florida. Twee Halleyleden, Rob van Mackelenbergh en Urijan Poerink, waren ter plaatse. De weersvooruitzichten waren niet zo heel goed. Een koudefront naderde met bewolking en regen en er was 40% kans dat dat front tot uitstel van de lancering met een of meer dagen zou leiden. De hemel trok rond het middaguur inderdaad langzaam dicht, maar gelukkig kon de lancering nog volgens de planning doorgaan.
De MAVEN-kunstmaan is tien maanden onderweg naar Mars en wordt op 22 september 2014 in een langgerekte ellipsvormige baan om de Rode Planeet gebracht.

rob van Mackelenbergh plaatst de remote-camera bij de Atlas-V-raket. — Rob van Mackelen-bergh plaatst de remote-camera bij de Atlas-V-raket.

De naam MAVEN staat voor Mars Atmosphere and Volatile EvolutioN.
Vanaf een afstand van 150 tot 6.200 kilometer doet de MAVEN-satelliet onderzoek aan de ijle atmosfeer, waarbij hij onder meer probeert te ontdekken welke processen ertoe leidden dat water uit de dampkring van Mars in de loop der miljoenen jaren naar de ruimte kon ontsnappen. Voorts onderzoekt MAVEN de actuele toestand van de ionosfeer, de hoogste lagen van de Marsatmosfeer, en de interacties met de zonnewind, en in welke mate neutraal gas en ionen vanuit de atmosfeer de ruimte in verdwijnen. Een belangrijk onderzoeksveld voor wetenschappers is de huidige vorming van methaan op Mars; MAVEN levert daar ook een grote bijdrage aan. De MAVEN-missie duurt één (aards) jaar, maar het is goed mogelijk, dat hij daarna nog blijft functioneren en meer wetenschappelijke data kan verzamelen. Op 16 november is de Atlas-V-raket met de MAVEN naar het lanceerplatform gereden.

De lancering van de Atlas-V-raket met de MAVEN. Foto: Urijan Poerink

Een paar uur later kregen persfotografen de gelegenheid om heel dichtbij de raket zogenoemde remote-camera’s te plaatsen. Rob van Mackelenbergh was van de partij. Hij heeft zijn camera voorzien van een ‘sound trigger’, die reageert op het oorverdovende lawaai van de lancering en de camera continu foto’s maken zo lang het lawaai aanhoudt. Zo krijg je een prachtige serie foto’s van de eerste seconden van de lancering. De camera en de soundtrigger waren ondergebracht in een metalen behuizing, waar ze droog stonden als het zou gaan regenen. Alles functioneerde automatisch, want tijdens de lancering moest iedereen op ten minste zes kilometer afstand blijven.

Opname van de remotecamera van Rob van Mackelenbergh.

Burgemeester op bezoek bij Halley

Burgemeester Willibrord van Beek van Bernheze heeft op maandagavond 19 augustus 2013 een bezoek gebracht aan Sterrenwacht Halley. Hij werd ontvangen door voorzitter Werner Neelen, Ferry Bevers, Jan van Hamond, Wim Waegemakers en Urijan Poerink, die hem e.e.a. vertelden over de historie van de sterrenwacht, de vele activiteiten die daar plaatsvinden en de toekomstplannen. Een rondleiding in en rond de sterrenwacht stond natuurlijk ook op het programma, inclusief kijken naar de Maan door de grote C14-telescoop. Tot slot nog een toegift: de overkomst van het Internationale Ruimtestation ISS!

Nacht van de Nacht 2013

Sterrenwacht Halley heeft op zaterdagavond 26 oktober 2013 weer meegedaan aan de Nacht van de Nacht, die werd georganiseerd door de Natuur- en Milieufederaties. Doel van het jaarlijkse evenement is telkens aandacht vragen voor de gevolgen van lichtvervuiling.
De weersomstandigheden werkten dit jaar mee bij Halley: het was onbewolkt en niet koud. De telescopen stonden dus op de sterrenhemel gericht en de bezoekers waren ruimschoots in de gelegenheid om de sterrenhemel vanaf het dak en door de grote sterrenkijkers te bekijken. Ze kregen daarbij uitleg van Halleyleden.
Ongeveer 120 belangstellenden, onder wie veel kinderen, kwamen op bezoek. Behalve sterrenkijken stonden ook publiekspresentaties over lichthinder op het programma.

Natuurcentrum Maashorst

Bij natuurcentrum Maashorst kon iedereen op 26 oktober deelnemen aan de ‘spannende Nacht van de Nacht’. Groepen belangstellenden liepen ’s avonds door het bos en hoorden van begeleidende IVN-gidsen of de boswachter verhalen over het nachtleven van de dieren. Onderweg kwamen zij ook bij een post van de Halleyleden Ferry Bevers en Henry Hendriks met hun telescoop, en leerden zij het een en ander over de sterrenhemel.

Ravenstein

In Ravenstein vonden op 26 oktober ook allerlei evenementen plaats ter gelegenheid van de Nacht van de Nacht. Op het zogeheten NCC-terrein aan de rand van de binnenstad konden bezoekers van dit evenement bij de tent van Sterrenwacht Halley sterrenkijken. Drie Halleyleden, Edwin van Schijndel, Raymond Westheim en Werner Neelen, kregen daar uren lang te maken met een bijna constante stroom van geïnteresseerden. Onvermoeibaar gaven de Halleyleden toelichting bij wat de mensen te zien kregen door de telescoop of gewoon met het blote oog: de Melkweg, de Andromedanevel, de Poolster, sterren en sterrenbeelden.

Geslaagde middag Weekend van de Wetenschap 2013

Sterrenwacht Halley deed zaterdagmiddag 5 oktober 2013 mee aan het Weekend van de Wetenschap. Het thema van de middag was ‘Onze zon’.
Ongeveer 50 belangstellenden, onder wie veel kinderen, bezochten onze sterrenwacht.
De telescopen stonden klaar, maar de zon liet zich nauwelijks zien. Maar hij liet zich wel heel goed ‘horen’ via de radiotelescoop en de radioruisontvanger. Halleylid Anton Janssen had de antenne aan een PC-buis bevestigd, waarmee bezoekers de antenne zelf op de zon konden richten.De ‘workshop solargraph maken’ was een groot succes. Tientallen bezoekers maakten zelf van een paar blikjes een pinhole-camera, die ze in het verduisterde auditorium voorzagen van lichtgevoelig fotopapier. Ze kregen daar de nodige instructies en uitleg bij. Zij hebben die camera mee naar huis genomen en hingen die thuis ergens buiten op om op 21 december 2013 met de belichting van maar liefst een half jaar (tot 21 juni 2014) te beginnen.

Andere programmaonderdelen waren presentaties over de zon en planetariumvoorstellingen.

Perseïdenactie bij Halley 2013

Op maandagavond 12 augustus 2013 hebben Sterrenwacht Halley en de Werkgroep Meteoren van de KNVWS bij de sterrenwacht een Perseïdenactie georganiseerd.
Die avond verzamelden zich tussen 22 en 24 uur ongeveer 30 belangstellenden bij Halley om het maximum van de meteorenzwerm Perseïden waar te nemen.
Aanvankelijk was het helemaal bewolkt maar uiteindelijk konden zij door gaten in de bewolking enig zicht krijgen op de sterrenhemel. Bijgevoegde fish-eye-opname toont bijna de hele hemel boven Sterrenwacht Halley in de maximumnacht. De wolken leveren wel een mooi plaatje op, maar zijn funest voor een nacht meteoren waarnemen.
Er zijn in totaal enkele tientallen meteoren geteld, waaronder enkele heldere exemplaren. Er is ook gefotografeerd met digitale camera’s en mogelijk is het gelukt enkele heldere en snelle Perseïden vast te leggen.
NRC-verslaggeefster Margriet van der Heijden met dochter en een fotograaf waren er ook bij. Zij maakten een mooi, twee pagina’s groot sfeerverslag van deze actie voor de krant van 13 augustus. Zie bijgaande foto.

Om 1.30 uur (13 augustus) sloot het wolkendek weer helemaal en leek het er niet op dat er nog veel van de Perseïden te zien zou zijn. De actie werd beëindigd. Het was een gezellige avond, maar door de hinderlijke bewolking was het niet mogelijk serieuze waarnemingen aan deze zwerm te doen.

Solargraphs

De afbeelding hiernaast is een solargraph. Als je goed kijkt, zie je onze Sterrenwacht Halley op de voorgrond, maar het gaat hier om die merkwaardige gekromde strepen op de achtergrond. Dat is de Zon, die in de periode 21 december 2012 tot 21 juni 2013 dagelijks van Oost naar West (van links naar rechts) langs de hemel bewoog en elke dag iets hoger in het Zuiden stond (midden) dan de dag ervoor. Met een simpele pinhole-camera zijn deze bewegingen vastgelegd.

Voor meer tekst en uitleg en meer mooie solargraphs: ga naar het hoofdstuk Solargraph.

Halleylid deed mee aan Sterrenkunde Olympiade

Lieke Verhoeven, jeugdlid van Sterrenwacht Halley, heeft meegedaan aan de Sterrenkunde Olympiade 2013. De Nederlandse Sterrenkunde Olympiade (NeSO) is een jaarlijkse wedstrijd tussen middelbare scholieren en werd dit jaar georganiseerd door het Kapteyn Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen.
Na de voorrondes kreeg Lieke op 18 mei 2013 te horen, dat zij tot de beste 20 van Nederland behoorde en naar de finale in Groningen mocht gaan. Die vond plaats op 12-14 juni 2013. Gedurende de eerste twee dagen volgde zij een aantal master classes, gegeven door Groningse professoren. Zij moest zich voorbereiden op het beste van het Groningse sterrenkunde onderzoek! Groningen is een van de meest vooraanstaande sterrenkundige instituten ter wereld.
Na de masterclasses volgde een examen met vragen over de onderwerpen die tijdens de colleges zijn behandeld. De Olympiade werd afgesloten met een feestelijke prijsuitreiking. De hoofdprijs van de Sterrenkunde Olympiade is traditiegetrouw een waarneemreis naar het Roque de los Muchachos Observatory op La Palma (Canarische Eilanden), waar met een professionele telescoop kan worden waargenomen. Lieke viel helaas niet in de prijzen, maar het meedoen aan de Sterrenkunde Olympiade was op zich natuurlijk al heel eervol. Zij vond het drie leuke en leerzame dagen.

Deelnemers fietstocht ‘Vat oe Fiets’ deden Halley aan

Op Hemelvaartsdag 9 mei 2013 deden enkele honderden deelnemers aan de grote fietstocht ‘Vat oe Fiets’ onze Sterrenwacht Halley aan. Zij hadden gekozen voor de route van 50 km.De tocht begon om 10.30 uur op de Markt in Veghel en leidde de fietsers door het prachtige landschap en langs Kasteel Heeswijk, Sterrenwacht Halley, Natuurtheater Kersouwe en de Kilsdonkse Molen, waar de stempelposten waren opgesteld. Bij Halley kon men even op het terras uitrusten en een beker koffie, thee of frisdrank gebruiken. Er was gelegenheid om binnen rond te kijken, wat velen ook deden. In de zaal, het auditorium en het planetarium draaiden continue korte programma’s.

Het was prachtig weer, hoewel het flinke waaide. Maar velen hadden met dat laatste weinig moeite; zij reden op een elektrische fiets.Tegen half vier had de laatste fietser bij Halley een stempel laten zetten, zijn fiets gevat en de tocht hervat.

Koninklijke onderscheiding voor bestuursleden Galaxis

Op 26 april 2013 heeft de Bossche burgemeester aan Tiny van Loosbroek en Annelies van Beem koninklijke onderscheidingen uitgereikt. Hare Majesteit heeft hen tot lid in de Orde van Oranje-Nassau benoemd, omdat zij al (bijna) 35 jaar onafgebroken zeer actief zijn bij Galaxis, amateurvereniging voor Weer- en Sterrenkunde in ’s Hertogenbosch e.o. en lidorganisatie van de KNVWS. Voorheen waren zij ook vrijwilliger bij onder meer de protestantse kerk (Annelies), het onderwijs en het Liliane Fonds (Tiny). De vereniging is als afdeling van de NVWS opgericht in januari 1934, maar rond 1970 stagneerden de verenigingsactiviteiten. In 1978 werd de afdeling onder de naam Galaxis nieuw leven ingeblazen door enkele NVWS-leden, onder wie Annelies van Beem. In 1980 trad Tiny tot het bestuur toe. Beiden zijn nog bestuurslid; Tiny is vice-voorzitter en Annelies secretaris.Annelies en Tiny: van harte gefeliciteerd!

Het Solargraph Project

Op zaterdagavond 13 oktober 2012 liet Halleylid Jip Lambermont andere Halleyleden kennismaken met het Solargraph Project (foto links).
Een solargraph is een foto van de zon met een belichtingstijd van zes maanden . . . !
In die zes maanden beweegt de zon niet alleen elke dag van Oost naar West, maar staat hij in de winter en de lente ook elke dag iets hoger aan de hemel dan de dag ervoor (en in de zomer en de herfst elke dag wat lager).
Met een heel simpele, zelf te maken camera zijn deze bewegingen van de zon op de foto vast te leggen. Zo’n foto wordt ‘solargraph’ genoemd.
Die simpele camera bestaat slechts uit twee blikjes, voorzien van een heel klein gaatje dat als ‘lens’ fungeert, en gevuld met lichtgevoelig fotopapier. Halleyleden vervaardigden een dergelijke solargraph-camera. Op de kortste dag, 21 december, installeren zij de camera heel stevig en gericht op het Zuiden op een zorgvuldig gekozen plek in de tuin of ergens anders. Dan starten zij de belichting en blijven zij half jaar lang van de camera af. Op 21 juni wordt de belichting gestopt en kan de belichte foto tevoorschijn worden gehaald. Met behulp van een scanner en een fotobewerkingsprogramma kan vervolgens heel snel een prachtige solargraph worden verkregen; zie de bijgaande foto, die Jip Lambermont heeft gemaakt.
Ook bij onze sterrenwacht komt een solargaph-camera te hangen.

UFO’s boven Halley!

Op de jeugdmiddag bij Sterrenwacht Halley op 6 oktober 2012 cirkelden wel zo’n twintig UFO’s boven het gebouw! Vanuit de grote koepel keken de kinderen toe.
Op deze objecten waren tekens te onderscheiden, die bij nadere bestudering leesbaar bleken te zijn: er stond ‘Sterrenwacht Halley Heesch’.
Zoals altijd moest dus helaas worden vastgesteld, dat deze vliegende schotels nep waren: de kinderen hadden ze zelf die middag gemaakt, waarna Paul Krooshof ze bij de koepel liet zweven. Maar de UFO’s leken net echt …!
Op de Jeugdmiddag stond meer op het programma: een presentatie over exoplaneten, een korte planetariumvoorstelling, het bekijken van de zon door de zonnetelescoop en natuurlijk tot slot de waterraketten.

‘De grote geheimen van Halley’

Op woensdagmorgen 3 oktober 2012 heeft Dian Langenhuijzen van Cube Bernheze bij Sterrenwacht Halley officieel het leerlingenboekje ‘De Grote geheimen van Halley’ aangeboden aan Marinus van Ginkel, voorzitter van de sterrenwacht.
Cube staat voor Cultuuronderwijs Bernheze, de marktplaats voor cultuureducatie voor Bernheze.
Cube en Sterrenwacht Halley hebben samen dit fantasieprikkelend boekje over sterrenkunde ontwikkeld, met een handleiding voor leerkrachten. Het is bestemd voor de leerlingen van de groepen 7 van alle basisscholen in Bernheze en Maasland, die elk jaar een bezoek aan de sterrenwacht brengen, met dank aan de Rabobank Bernheze Maasland, die dat sponsort.
Moudi Weddige, leerkracht bij Stichting Primair Maasland ontwierp het leerlingenboekje.

Op deze morgen kwamen leerlingen van de Openbare Daltonschool Delta uit Heesch op bezoek bij Halley. Zij hadden het leerlingenboekje al gekregen en zich goed voorbereid. Ze namen ook prachtige tekeningen mee van hun voorstelling van de oerknal of de ‘big bang’: het ontstaan van het heelal.

Klik hier voor meer informatie over Cube Bernheze.

Halleylid bij laatste vlucht Endeavour en in cockpit Atlantis!

Halleylid Rob van Mackelenbergh was op 19 september 2012 weer op Kennedy Space Center in Florida, deze keer om getuige te zijn van de laatste vlucht van de Space Shuttle Endeavour.
De Endeavour vertrok, bevestigd op de rug van een Boeing 747, naar Los Angeles, waar hij permanent wordt tentoongesteld in het California Science Center. Rob stond op het dak van het 165 meter hoge Vehicle Assembly Building en zag de Boeing en de shuttle opstijgen en laag voorbijkomen.

Atlantis
Rob kreeg ook de unieke gelegenheid de cockpit van de Atlantis te betreden. Atlantis was de laatste Space Shuttle die een ruimtevlucht maakte. Dat gebeurde in juli 2011 en Rob woonde toen de lancering van dit ruimteveer bij.
De Atlantis krijgt een plaats in het bezoekerscentrum van Kennedy Space Center (KSC Visitor Complex).

Foto’s
het vertrek van de Endeavour naar Los Angeles (foto: Rob van Mackelenbergh).
Rob in de cockpit van de Atlantis, op de stoel van de commandant . . .
Rob kruipt uit de Atlantis en komt terecht in de zogeheten White Room. Iedereen die de White Room bezoekt, laat daar zijn of haar handtekening achter; Rob dus ook.

Halley aanwezig bij Nationale ontvangst André Kuipers

Op donderdag 30 augustus 2012 was de Nationale ontvangst van André Kuipers op de Koningin Wihelmina Boulevard in Noordwijk, in aanwezigheid van Z.K.H. prins Willem Alexander.

Rond de huldiging van ‘onze’ astronaut vond een groots evenement plaats, waaraan vijf leden van Sterrenwacht Halley meewerkten. Zij hielpen mee bij een stand van de Vereniging van Landelijk Samenwerkende Publiekssterrenwachten (LSPS), waarbij onze sterrenwacht is aangesloten. De stand stond op de Air- & Spacemarkt bij de vuurtoren in Noordwijk en kreeg heel veel belangstelling. Bijna alle bezoekers van de stand deden mee aan een prijsvraag: het raden van het gewicht van een groot fragment van de meteoriet Campo del Cielo, die in de stand was tentoongesteld. Prijs voor de winnaar: een kleiner fragmentje van die meteoriet. Dertig anderen, die dicht bij de goede oplossing zaten ontvangen ieder een vrijkaartje voor twee personen voor een sterrenwacht naar keuze.

Geslaagde Perseïdenactie 2012 bij Halley!

In de nachten van 10/11 augustus en 11/12 augustus 2012 hebben tientallen leden van onze vereniging en de Werkgroep Meteoren van de KNVWS de Perseïden bij Sterrenwacht Halley waargenomen.

Ruim 20 foto- en videocamera’s maakten de hele nacht door continu opnames van de hele sterrenhemel; sommige waren voorzien van groothoek- of fish-eyelenzen. De meteoren werden ook radiografisch gedetecteerd.
Het was onbewolkt en de afnemende Maan begon alleen aan het einde van de nachten te storen.

In de nacht van 11-12 augustus zijn gemiddeld tussen de 25-40 meteoren per uur waargenomen. Talrijke zijn fotografisch vastgelegd.

Hierna een impressie van de voorbereidingen en een fish-eye-opname van de hele sterrenhemel met een heldere vuurbol die in de nanacht van 11/12 augustus verscheen.

Ga naar de website van de Werkgroep Meteoren van de KNVWS voor meer informatie over de Perseïden en meteoren in het algemeen.
Zie voor meer wetenschappelijke informatie over deze onderwerpen de website van de International Meteor Organization (IMO).

Zonnemiddag geslaagd!

Enkele tientallen belangstellenden bezochten op zondag 8 juli 2012 de Zonnemiddag bij onze Sterrenwacht Halley. De Zon stond die middag centraal, maar het zag er aanvankelijk niet naar uit, dat we hem te zien zouden krijgen. Een dicht, donker wolkendek hing boven het land en verschoof maar langzaam in noordelijke richting. De telescopen stonden wel gereed. In het auditorium werd een presentatie over onze de Zon gegeven en in het planetarium een leuke voorstelling.
Uiteindelijk kwam alles toch goed: de Zon ging schijnen en iedereen heeft hem door de telescopen (C8, C14 en een H-alfa Coronado) heel goed kunnen bekijken.

Venusovergang verregend, wel live te zien op internet

De Venusovergang van 6 juni 2012, waar iedereen lang naar had uitgekeken, is bij Sterrenwacht Halley in het water gevallen gevallen. De weersvooruitzichten waren al dagen heel slecht. Uitgerekend vannacht trok er een wolkenfront met regen over ons land, maar dat weerhield ongeveer 55 belangstellenden er niet van om heel vroeg naar de sterrenwacht te komen. Eigenlijk tegen beter weten in hoopte iedereen toch op een opklaring, waardoor men een glimp van de Zon en Venus zou kunnen opvangen. Maar die opklaring bleef uit.

: Tot slot kijken naar beelden van de uittrede van Venus via de Slooh Space Camera.

De Venusovergang was dus bij Halley niet met de telescopen te zien, maar wel via internet. Op een groot scherm in het auditorium bekeken de aanwezigen live-beelden van Venus

: Speciaal voor deze gelegenheid door Anton Janssen gebakken: Transitkoeken! (Hier op een brochure van Rob Walrecht).

voor de Zon, gemaakt met een telescoop van de grote Mauna Kea Sterrenwacht op Hawaii en met Slooh Space Camera’s, dat zijn robotcamera’s die op allerlei locaties op de wereld op de Zon en Venus waren gericht.

Halleylid Jan van Hamond was plan zijn telescoop tijdens de Venusovergang op het hoogste punt van de Vlagheide in Schijndel op te stellen, en had daar bekendheid aan gegeven in de lokale media. Bij goed weer zou hij ongetwijfeld veel bezoekers hebben ontvangen, maar die kwamen nu helaas niet opdagen.

Halleyleden zagen Venusovergang in Oklahoma

Halleyleden Casper ter Kuile en Roy Keeris hadden meer succes. Zij zijn aan het stormchasen in de Verenigde Staten, maar konden de Venusovergang natuurlijk niet onopgemerkt aan zich voorbij laten gaan.

: De Venusovergang van 6 juni 2012, gefotografeerd door Casper ter Kuile in Pueblo, Oklahoma (VS).

Zij zagen de Venusovergang vanuit Pueblo in Oklahoma. Ook daar dreigde bewolking roet in het eten te gooien, maar dat bleek uiteindelijk erg mee te vallen. Vanaf een parkeerterrein naast een snelweg hebben ze met behulp van een eclipsbril foto’s van het zeldzame fenomeen kunnen maken.

Tot slot dank aan Halleylid Jacob Kuiper, meteoroloog bij het KNMI, die sterrenkundig Nederland en België de laatste dagen precieze weersvooruitzichten verstrekte voor de nacht en ochtend van 6 juni.

Klik hier voor een mooie muziekvideo van de Venusovergang van 6 juni 2012, samengesteld uit beelden van de ruimtetelescoop Solar Dynamics Observatory (SDO).

Huwelijk Werner en Carla 1-6-2012 (31a) — Burgemeester Boelhouwer heet het bruidspaar welkom.

Halley Huwelijk

Op zaterdag 1 juni 2012 gaven Halleylid Werner Neelen en Carla van der Linden elkaar het ja-woord ten overstaan van interim-burgemeester dr. A. Boelhouwer. Dat gebeurde op een heel uitzonderlijke plaats: in het auditorium van onze sterrenwacht…

Voor één dag was Sterrenwacht Halley namelijk een trouwlocatie, formeel daartoe aangewezen door burgemeester en wethouders van Bernheze.
Werner en Carla hebben elkaar leren kennen op het gemeentehuis van Bernheze, waar ze allebei werkzaam zijn.
Zij arriveerden op 1 juni met een fraaie, verlengde oude Eend bij Halley, waar alles natuurlijk al in gereedheid was gebracht en de burgemeester hen verwelkomde.
Het auditorium bleek voor deze speciale gelegenheid een uitstekende ruimte. Op het grote scherm werden mooie beelden vertoond van Werner en Carla door de jaren heen.
De burgemeester sprak het bruidspaar heel aardig toe en ook de officiële handelingen verliepen ongedwongen.
Voordat het gezelschap naar de kerkelijke inzegening in Koolwijk vertrok, kreeg het de gelegenheid de sterrenwacht te bekijken. Ondertussen poseerde op het voorplein het bruidspaar met groepjes familie en vrienden in wisselende samenstelling voor de fotograaf.
Eind van de middag volgde de receptie in de zaal ’t Tunneke in Heesch, waar ook Halleyleden hun opwachting maakten.
Werner en Carla en hun gasten waren zeer enthousiast over de ongewone trouwlocatie. En onze vereniging was vereerd met hun keuze.
Bruidspaar: van harte gefeliciteerd!

Aanmoedigingprijs voor Halleylid Twan Bekkers

Op 14 april 2012 heeft Halleylid Twan Bekkers (14 jaar) uit Berlicum een belangrijke sterrenkundige prijs in ontvangst mogen nemen: de Hugo van Woerdenprijs. Deze aanmoedigingsprijs is hem toegekend door de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde (KNVWS) omdat hij als jonge amateursterrenkundige “verstand van zaken over en inzicht heeft getoond in de sterrenkunde.”

Twan Bekkers ontving de Hugo van Woerdenprijs uit handen van Prof. Dr. Hugo van Woerden, de naamgever van de prijs. Dat was tijdens de Voorjaarsbijeenkomst van de KNVWS te Hoogeveen. Prof. Van Woerden was voorzitter van de KNVWS van 1992 tot 2002 en is nu erevoorzitter van de KNVWS en emeritus hoogleraar radiosterrenkunde van de Rijkuniversiteit Groningen. Hij heeft jarenlang betrokkenheid van amateurs en vooral jonge amateurs bij sterrenkundig onderzoek aangemoedigd. De Hugo van Woerdenprijs bestaat uit een oorkonde en een geldbedrag van 250 euro.

Na uitreiking van de prijs gaf Twan een lezing over zijn sterrenkundige activiteiten en resultaten sinds 2007. Twan Bekkers is namelijk al sinds 2007 een actief jeugdlid van onze Sterrenwacht Halley en van de landelijke Jongerenwerkgroep voor Sterrenkunde (JWG) van de KNVWS. De sterrenwacht is heel trots op dit jonge, enthousiaste lid, dat de prijs zeer verdiend heeft. Twan helpt bij Halley als vrijwilliger mee bij activiteiten voor het publiek en voor de jeugd. Maar zijn belangstelling gaat vooral uit naar sterrenkundige waarnemingen en sterrenfotografie: het fotograferen van Maan, planeten en verre sterrenstelsels en kosmische stof- en gasnevels. Dat doet hij bij de sterrenwacht of thuis, maar geregeld neemt hij ook deel aan jongerenkampen en starparties, waar amateurastronomen gezamenlijk waarnemingen verrichten.

Twan maakt gebruik van de telescopen van onze sterrenwacht en zijn eigen instrumenten. Zijn fotografische resultaten publiceert hij op internet en in verenigingsbladen en worden door hem gepresenteerd op bijeenkomsten. Hij onderhoudt nauwe contacten met ervaren amateurastronomen en telescoopbouwers, die hem adviseren en met wie hij ervaringen uitwisselt.

Twan is ook geïnteresseerd in ruimtevaart en maakt schaalmodellen van raketten, de space-shuttle en het Internationale Ruimtestation ISS, en hij bezocht Kennedy Space Center in Florida. Voor Halley bouwde hij in 2010 aan de hand van bouwtekeningen, eigen inmetingen en foto’s een grote maquette van de sterrenwacht.