Historie
Sterrenwacht Halley
Zo’n vijf kilometer ten zuiden van Heesch, in de buurt van Vinkel, verrees tussen 1987 en 1989 een markant, wit gebouw met twee opvallende koepels. Het is een heuse sterrenwacht, genaamd ‘Sterrenwacht Halley’. Deze faciliteit is gebouwd door en voor de leden van de gelijknamige vereniging. In maart 1984 schreven twee jeugdige Heeschenaren, Willem-Jan van den Heuvel en Jan van Loosbroek, een brief aan hun burgemeester met de vraag of hij wilde meewerken aan de bouw van een kleine sterrenwacht voor eigen gebruik. Zij namen ook contact op met Herman ten Haaf, die dat idee verder voor hen uitwerkte.
Herman ging verder, en maakte het eerste ontwerp voor een publieks- annex verenigingssterrenwacht. Steeds meer mensen hoorden van dit plan en ondersteunden dat met raad en daad. Hermans ontwerp werd in de zomer van 1984 in een stand op de Heesche Feesten aan het publiek gepresenteerd. Later ontwierp een ander lid van het eerste uur, architect Anton Valks, het definitieve bouwplan. De reacties daarop waren heel positief en al spoedig viel het besluit om een vereniging op te richten. Dat gebeurde op 29 oktober 1984. Op 12 februari 1985 werden de statuten neergelegd in een notariële akte. Vereniging ‘Sterrenwacht Halley’ was een feit. Het eerste bestuur werd gevormd door Lambert van den Heuvel, Ron Heusdens, Anton Valks, Geert Maassen, Herman ten Haaf en Ferry Bevers. Op 30 mei 1985 vond de eerste ledenvergadering plaats; de vereniging telde toen veertig leden.
De jonge vereniging had geen geld en geen grond, maar wel een heel ambitieus plan: de bouw van een sterrenwacht. Het verwerven van de grond bleek nog het geringste probleem te zijn. De gemeente Heesch had na een ruilverkaveling in het buitengebied nog een perceel over en de vereniging kon dat kopen voor het symbolische bedrag van één gulden! In 1985 en 1986 werden vele honderden fondsen, bedrijven, overheden en particulieren verzocht om op een of andere manier bij te dragen aan de totstandkoming van de sterrenwacht. Dat ging niet van een leien dakje, maar met alle mogelijke inzet van de leden en met steun van een comité van aanbeveling kon in december 1986 de eerste spade de grond in en kon in april 1987 met de bouw worden begonnen. Een aannemer was aangetrokken voor de ruwbouw en verder werkten tientallen leden mee aan de bouw: twee jaar lang, ten minste iedere zaterdag. Ondertussen ontwierp Herman ten Haaf de karakteristieke polyester koepels, die hij vervolgens zelf met hulp van anderen bouwde, onder wie Frits van Amelsfort en Cees Willems.
De vereniging hield zich niet alleen bezig met de bouw van de sterrenwacht. Het ledental groeide en er werden tal van activiteiten georganiseerd: lezingen, cursussen, maandelijkse kijkavonden, ledenavonden, jeugdmiddagen, excursies, tentoonstellingen, deelname aan Heesche Feesten en andere regionale jaarmarkten enz. Na de opening ging de vereniging daar natuurlijk mee door, maar niet meer in het gemeenschapshuis De Pas in Heesch, zoals tot die tijd, maar in haar gloednieuwe huisvesting.
De officiële opening werd op 13 oktober 1989 verricht door Piet Smolders, bekend wetenschapsjournalist en indertijd directeur van het Artis Planetarium, en toenmalig provinciaal gedeputeerde T. Brugman. In 1990 is de Stichting Sterrenwacht Halley opgericht. De stichting is eigenaresse van alle onroerende zaken op het terrein van de sterrenwacht: dus onder meer van het gebouw, de grond en beplantingen, de radiotelescoop, hekwerken, antennes en antennemast. Ook de grote telescopen die in eigen beheer worden gebouwd voor plaatsing in de koepels zijn of worden eigendom van de stichting. De Vereniging ‘Sterrenwacht Halley’ huurt het gebouw en alles wat erbij hoort van de stichting. Daarover zijn tussen vereniging en stichting afspraken gemaakt die vastliggen in een contract. Enkele leden van het verenigingsbestuur hebben zitting in het stichtingsbestuur.
Eind jaren ’90 rees de behoefte aan meer ruimte in de sterrenwacht. Vereniging en stichting begonnen geleidelijk ideeën over uitbreiding te ontwikkelen en gingen op zoek naar sponsors en subsidiegevers. Dat bleek een zaak van lange adem, maar in 2005 kwam er schot in. De gemeente Bernheze werden enthousiast over de plannen en ook het Europese fonds Ceres toonde belangstelling. Samen met de Lions afdeling Bernheze maakte de stichting een businessplan en architect Anton Valks ontwierp een flink aangepaste sterrenwacht. De tekeningen werden in de loop der tijd in overleg met de leden, en later ook met een klankbordgroep, telkens wat aangepast en verbeterd.
De gemeente en Ceres besloten de sterrenwacht grote subsidies toe te kennen, en de uitbreidingsplannen konden eindelijk worden verwezenlijkt. Op 9 februari 2006 werd met de bouw gestart. In oktober 2006 werd de nieuwbouw opgeleverd, waarna leden verder zijn gegaan met inrichting en aankleding van het interieur en de tuin. De sterrenwacht is thans twee keer zo groot als de oorspronkelijke en omvat nu een prachtige a voor lezingen en presentaties, een tentoonstellingsruimte, een planetarium, een nieuwe entree en keuken, en een verenigingsruimte. Waar in de tuin lange tijd een grote zeecontainer die voor opslag werd gebruikt, staat nu een stenen berging.
De officiële heropening van de sterrenwacht vond plaats op 25 mei 2007 door burgemeester A.A.M.M. Heijmans van de gemeente Bernheze.
Stichting Sterrenwacht Halley
In 1990 is de Stichting Sterrenwacht Halley opgericht. De stichting is eigenaresse van alle onroerende zaken op het terrein van de sterrenwacht: dus onder meer van het gebouw, de grond en beplantingen, de radiotelescoop, hekwerken, antennes en antennemast. Ook de grote telescopen die in eigen beheer worden gebouwd voor plaatsing in de koepels zijn of worden eigendom van de stichting. De Vereniging Sterrenwacht Halley huurt het gebouw en alles wat erbij hoort van de stichting. Daarover zijn tussen vereniging en stichting afspraken gemaakt die vastliggen in een contract. Enkele leden van het verenigingsbestuur hebben zitting in het stichtingsbestuur.
De naam van de sterrenwacht
Komeet halleyDe naamgeving van de nog te bouwen sterrenwacht leverde de nodige hoofdbrekens op toen de plannen voor het project serieuze vormen begonnen aan te nemen. Men bezigde eerst de naam ‘De Bleeken’ (naar het gebied waar de sterrenwacht zou worden gebouwd), maar al gauw kreeg men een beter idee. In 1985 en 1986 voltrok zich namelijk de interessantste sterrenkundige gebeurtenis van dat decennium: de herverschijning van de beroemde Komeet van Halley. De keuze viel dus uiteindelijk op Halley: een passende naam op een gepast moment voor een sterrenwacht in oprichting!
De Komeet van Halley is op zijn beurt genoemd naar de Engelse sterrenkundige Edmond Halley (1656-1742). Hij ontdekte met behulp van de wetten van Newton, dat kometen regelmatig terugkeren (de periodiciteit van kometen). Zo voorspelde Halley dat de komeet die in 1682 verscheen, in 1758 zou terugkeren. Die voorspelling kwam uit en sindsdien is zijn naam voor altijd aan dit hemellichaam verbonden. De Komeet van Halley doet er circa 76 jaren over om zijn ellipsvormige baan om de Zon te doorlopen. Deze eeuw ging Halley twee keer door het perihelium (de plaats in de baan van een planeet of komeet waar de afstand tot de Zon het kleinst is): op 20 april 1910 en 9 februari 1986. Niemand weet hoe de naam Halley uit de mond van de grote geleerde zelf geklonken heeft. Die werd en wordt namelijk in de Engelstalige wereld op drie verschillende manieren uitgesproken: als Haley of Haily, zoals in heli-kopter; als Halley, rijmend op Nellie; als Hawley of Howley, klinkend als Holie. Wij hebben gekozen voor de uitspraak die rijmt op ‘Nellie’. Voor welke uitspraak kiest u…?