Update Zeiss-Coudé
Zeiss Matters!!
Dit motto is uitermate goed van toepassing op het recent gestart project om de aanwezige Zeiss-Coudé telescoop te moderniseren en zo geschikt te maken als publiekskijker in de grote koepel.
Coudé is het Franse woord voor ‘geknikt’, ‘gebogen’ of ‘haaks’. En dat is precies wat deze robuuste semi-apochromaat kenmerkt: de kijkerbuis is niet een rechte pijp maar op 2 plaatsen geknikt. De lichtweg wordt door middel van 2 vlakke spiegels op zo’n manier omgebogen dat het oculair – daar waar je als waarnemer in kijkt – altijd op dezelfde, goed bereikbare plaats zit. En dat is enorm praktisch bij publieksavonden!
Het exemplaar dat nu in het bezit is van Halley, is door Zeiss Jena in 1982 gebouwd als 150mm f/15 refractor en deed eerder dienst bij de sterrenwacht Simon Stevin/Quasar in Hoeven, totdat deze in 2008 de deuren moest sluiten. Het is de laatste ZC die is gebouwd, op basis van een oorspronkelijk ontwerp uit 1960. Dit exemplaar is daarbij ook de enige van dit type in Nederland – met recht een unieke telescoop!
Nou is 150mm al niet klein voor een refractor, maar begin 2021 (tijdens COVID!) deed zich een unieke kans voor om een origineel 200mm Zeiss objectief aan te schaffen. Die kans is met beide handen aangegrepen. Er was een inzameling nodg onder de Halley-leden om de benodigde middelen bij elkaar te brengen en dat lukte waarna Yigal Herstein en Wybren Vlietstra deze lens in de omgeving van Stuttgart hebben opgehaald. Er was daarbij geen enkele twijfel of de montering deze verzwaring aan zou kunnen: de totale opstelling weegt zo’n 700 kilo en is van de categorie ‘onverwoestbaar’! Ook dat komt goed van pas voor een publiekskijker.
In de afgelopen jaren zijn een aantal plannen opgesteld, maar het duurde uiteindelijk tot september dit jaar voor een groep enthousiaste leden echt aan de slag kon gaan met dit ambitieuze project. Allereerst zijn een aantal gezamenlijke uitgangspunten vastgesteld. Wat willen we met deze kijker? Hoe gaan we hem gebruiken? Hoe te moderniseren?
Een belangrijke conclusie, die richting geeft aan de modernisering, is dat dit allereerst een publiekskijker wordt. Primair voor visueel gebruik en fotograferen op de tweede plaats. We moderniseren de opstelling met Go-To en volgmotoren op een manier die eenvoudige en veilige bediening mogelijk maakt, maar ook met respect voor en behoud van het originele karakter. Dat stelt eisen aan de besturing en de software en maakt de puzzel nog net wat complexer.
Ook zijn de uitgangspunten zijn vertaald naar minimale vereisten, zoals bijvoorbeeld de nauwkeurigheid van ‘pointing’, de snelheid van ‘slewen’ en de maximale afwijking bij ‘unguided tracking’.
De ZC komt uiteindelijk in de grote koepel te staan, met daarbij als eerste vraag om te beantwoorden: past ie er wel in? Met het nieuwe objectief dient de kijkerbuis namelijk met 75cm verlengd te worden. Is de grote koepel groot genoeg? De eerste metingen leken gunstig uit te pakken maar er was zo weinig speling dat er een model op ware grootte aan te pas moest komen om definitief en met enige opluchting te kunnen concluderen – hij past! Een dauwkap kan er niet meer op, dus daar is een alternatieve oplossing voor in de maak.
De vrijwilligers hebben zich ondertussen georganiseerd in verschillende werkstromen: uiteraard op het vlak van optomechanica, met daarbij een belangrijke rol voor Herman ten Haaf, die al sinds het allereerste begin van Halley in 1984 nauw betrokken is bij de ontwikkeling van onze sterrenwacht. Er is een team dat zich ontfermt over de elektronica & besturing maar ook een werkstroom met verantwoordelijkheid voor transport en veiligheid: en dat is geen overbodige luxe wanneer er onderdelen van honderden kilo’s worden getakeld en vervoerd. Vanaf het begin wordt er ook tijd en aandacht besteed aan marketing & communicatie en aan financiering en sponsoring. In de komende weken/maanden zullen jullie hier vast en zeker nog veel meer over horen, want ook deze activiteiten zijn bepalend voor het slagen van het ZC-project.
De ambitie is groot, er wordt hard gewerkt maar eerlijk is eerlijk: we staan nog maar aan het begin. Dit is een project van de lange adem, met een looptijd van meerdere jaren. Er moet heel veel gebeuren om ervoor te zorgen dat we uiteindelijk de ZC in de grote koepel in gebruik kunnen nemen. We zijn daarom nog even voorzichtig met het noemen van een opleverdatum. Maar we doen het wel ergens voor! Want dit is het type kijker dat je als bezoeker verwacht in een sterrenwacht. De Zeiss-Coudé wordt een echte publiekstrekker. En niet pas wanneer hij klaar is, maar ook tijdens de verbouwing.
En weet dat je als Halley-lid op heel veel manieren kunt meehelpen:
Door je aan te melden en mee te gaan helpen in 1 van de werkstromen;
Door ogen en oren open te houden voor organisaties die mogelijk interesse hebben in sponsoring of subsidiering – in welke vorm dan ook!
Door de berichtgeving op sociale media actief te delen!
Meer weten? Kom gerust op de woensdagavond langs, dat is inmiddels de vaste klusavond voor het projectteam. Of neem even contact op!
Onno Bloemers
onnobloemers@sterrenwachthalIey.nl
Een 150mm Zeiss-Coudé met bijbehorende camera’s. Het oculair bevindt zich aan de rechterkant, aan het uiteinde van de uuras.
Voor een goed beeld en begrip van bijvoorbeeld de kabelloop en het inbouwen van diverse stops op de assen gebruiken we een 1:10 schaalmodel.
Herman ten Haaf en Pieter Vorstenbosch kunnen weer ademhalen: de ZC past in de grote koepel. In ieder geval het 1:1 model. Maar om nou te zeggen dat er heel veel speling is…
Deze schets van Herman ten Haaf uit 2012 geeft een indruk van de Zeiss-Coudé in de grote koepel
Gelukkig zijn er een aantal technische tekeningen in ons bezit!
Het logo van het projectteam, ontworpen door Halley-lid Pepijn Jansen